Veelgestelde vragen over Schaliegas

1. Wat is schaliegas?

Schaliegas is aardgas dat opgesloten zit in leisteen-achtige aardlagen, ook wel schalielagen genoemd, en dat alleen uit dit gesteente kan treden via scheuren (fracs), die kunstmatig in dat gesteente aangebracht worden. De leisteen, waarin het gas is opgesloten, is rijk aan organische stoffen die zelf gas voortbrengen.

2. Waarom is het voor Nederland interessant om te gaan boren naar schaliegas?

Het gemakkelijk te produceren gas (“conventioneel gas”) is inmiddels voor ‘t grootste deel opgespoord. Nu is het zover, dat ondernemingen gaan nadenken over nieuwe mogelijkheden. Eén zo’n nieuw idee is het zoeken naar schaliegas. In de Verenigde Staten is dat zeer succesvol gebleken. In Europa zou dit ook wel succesvol kunnen zijn. Er zouden honderden miljarden kuubs in schalielagen opgesloten kunnen zitten. Maar het zou ook kunnen zijn, dat het in Nederland maar om ‘enkele’ miljarden kuubs gaat. Het is in ieder geval vrij zeker dat er gas aanwezig is, maar de grote vraag is voorlopig nog hoeveel daarvan ook echt winbaar zal blijken te zijn.

3. Waarom is het winnen van schaliegas niet-conventionele gaswinning?

In Europa wordt nog vrijwel nergens gas uit schalies gewonnen en dus is de winning van schaliegas op dit moment nog niet-conventioneel (“niet gebruikelijk”). De reden daarvoor is dat schalie dermate slecht doorlatend is dat het gas alleen vrijgemaakt kan worden door het gesteente lokaal open te scheuren en zodoende een groter stromingsoppervlak te hebben; het zogenaamde ‘fraccen’. Bij schaliegas moet altijd worden gefracced, bij conventionele gasreservoirs wordt dat alleen gedaan indien de toestroming van het gas naar de put onvoldoende is. Qua techniek is de winning van schaliegas dus niet afwijkend van conventionele gaswinning, maar wel duurder per kubieke meter gewonnen gas.

4. Waar kun je in Nederland schaliegas verwachten?

In Nederland zou je vrijwel overal schaliegas kunnen aantreffen. Onderstaand kaartje laat dat zien.

5. Momenteel staan er proefboringen naar schaliegas gepland. Wat is een proefboring?

Een proefboring is een boring waarbij wordt gekeken of het gas daadwerkelijk daar zit waar men vermoedt dat het zit en produceerbaar is. Globaal is ongeveer de helft van alle proefboringen succesvol.

6. Waarin verschilt een proefboring van een productieboring?

Een proefboring verschilt qua methode en techniek niet van een productieboring. Ook bij een proefboring wordt er een put geboord. Hierna worden er metingen uitgevoerd, om te kijken of er gas uit de put kan worden geproduceerd. Bij een productieboring wordt het gas daarna daadwerkelijk gewonnen.

7. Wat is fraccen?

Fraccen is een methode om het gas vrij te maken door het gesteente waar het gas in zit lokaal open te scheuren door er onder hoge druk water in te pompen. Vaak wordt hier dan zand (en chemicaliën) aan toegevoegd, zodat het zand tussen de scheuren gaat zitten en deze dus openhoudt als het pompen wordt gestopt. Uiteindelijk is het de bedoeling dat er genoeg scheuren in het gesteente komen om het gas een vrije doorgang naar de boorput te verlenen

8. Welke technieken zijn er om het verloop van een kraakbehandeling (fraccen) te volgen?

Tijdens het fraccen zijn de druk en het verpompte volume belangrijke gegevens die iets zeggen over de fracvorming. Er zijn echter ook monitoringstechnieken om de dimensies van de scheuren te bepalen. De belangrijkste technieken zijn: microseismische monitoring en monitoring met tiltmeters. Microseismische monitoring is het waarnemen van zeer kleine trillingen (die voor een mens niet voelbaar zijn) die ontstaan door het scheuren van de schalie, met behulp van zeer gevoelige meetapparatuur. Nadeel van deze techniek is dat deze meetapparatuur op niet al te grote afstand (veelal in een nabijgelegen put) van de scheuren moet worden geplaatst. Tiltmeters zijn uiterst gevoelige waterpasinstrumenten. Deze instrumenten worden in een gebied rond het boorgat geplaatst en kunnen de richting en de lengte van de scheur meten, maar niet de hoogte. Deze techniek heeft beperkingen. Als de scheur op grote diepte wordt gemaakt, dan is het signaal dat de oppervlakte bereikt erg zwak en is het resultaat van de metingen niet goed te interpreteren. Wat wel en niet met tiltmeters te meten is, moet proefondervindelijk worden vastgesteld.

9. Hoe garandeert SodM dat schaliegas veilig gewonnen kan worden?

SodM is een toezichthouder, geen vergunninghouder. Het is aan de vergunninghouder om zorg te dragen voor een veilige gaswinning. SodM houdt er toezicht op, dat de vergunninghouder zich houdt aan de (stringente) regels. In dat kader onderzoekt SodM van tijd tot tijd de wijze waarop de boor- en andere putactiviteiten binnen de onderneming worden beheerst. De doelstelling hierbij is dat de bestuurder zichzelf (en Sodm) ervan overtuigt dat deze activiteiten veilig kunnen worden uitgevoerd.

Er zijn in Nederland op land en in zee tot nu toe totaal zo’n 3200 diepboringen naar olie en gas uitgevoerd.

10. Hoe is het toezicht door SodM naar boringen ingericht, zodat SodM indien nodig direct kan ingrijpen ter voorkoming van milieu- en/ of gezondheidsschade?

SodM houdt toezicht op de mijnonderneming, op het boorproces zelf en handhaaft de relevante wet- en regelgeving. Indien SodM nog geen ervaring heeft met een toezichtgenieter dan zal SodM intensiever toezicht houden. Boringen vallen onder het Besluit Algemene Regels Milieu Mijnbouw (BARMM). Volgens het BARMM dient de mijnonderneming de activiteit vier weken van te voren te melden bij het Ministerie van EL&I. In de melding omschrijft en onderbouwt de mijnonderneming hoe men aan de milieuregels ten aanzien van bodem, lucht, licht, geluid en externe veiligheid zal gaan voldoen. SodM toetst de melding na ontvangst eerst op papier en daarna tijdens uitvoering van de boring op locatie door inspectie.

11. Maakt SodM een onderscheid in het toezicht op verschillende mijnondernemingen?

Ja, het toezicht van SodM is gebaseerd op risicoanalyses en die kunnen per mijnonderneming verschillen. SodM zal extra toezicht houden indien er bijvoorbeeld sprake is van een nieuwe mijnonderneming omdat daarvan de werkwijze nog niet uit de praktijk is beoordeeld (: onbekend risico).

12. Op welke manier kan SodM aan een mijnonderneming waarborgen opleggen om de risico’s van schaliegaswinning te minimaliseren?

Niet SodM maar de Mijnbouwwet legt waarborgen op om de risico’s van schaliegaswinning te minimaliseren. De Mijnbouwwet bevat het raamwerk voor een veilige opsporing en winning van delfstoffen. Dit raamwerk is nader uitgewerkt in het Mijnbouwbesluit en de Mijnbouwregeling. Het is primair aan de mijnonderneming om deze regels na te leven, SodM ziet hierop toe en beschikt over bestuursrechtelijke en strafrechtelijke middelen om naleving af te dwingen indien dat nodig mocht blijken .

13. Kunnen er door SodM boven op de reeds bestaande wettelijke regels eisen worden gesteld aan een mijnonderneming ter zekerstelling van de veiligheid van milieu, omgeving en omwonenden?

In het Mijnbouwbesluit staat dat alle redelijke maatregelen genomen moeten worden om schade bij boren te voorkomen. SodM kan daarnaast ingrijpen mocht er een “ernstige aantasting van veiligheid en milieu” ontstaan of dreigen te ontstaan.

14. Hoe onafhankelijk is SodM van de beleidsdirecties?

SodM is een rijksinspectiedienst. In het Nederlandse staatsbestel valt een rijksinspectiedienst altijd onder de verantwoordelijkheid van een minister (of meerdere ministers). SodM valt onder drie ministers, namelijk onder de ministers van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Infrastructuur en Milieu. Om verstrengeling van beleid en toezicht te voorkomen, rapporteert een inspectiedienst nooit aan een beleidsdirectie, maar aan de hoogste ambtenaar, de Secretaris-Generaal. Dat is ook het geval voor SodM. De positionering van SodM garandeert een goede functiescheiding tussen beleid en toezicht.

15. Op welke manier communiceert SodM met belanghebbenden over inspectiebevindingen?

SodM publiceert sinds 2010 de bevindingen na afloop van een inspectieproject (thema-inspectie die bij meerdere mijnondernemingen worden uitgevoerd). Deze zijn terug te vinden op de website https://www.sodm.nl/.

Bron: SodM, April 2011