Zeeschilderfirma Van de Velde & Zoon doorstond stormen van zijn tijd

De 17de-eeuwse zeeschilderfirma Willem van de Velde & Zoon overleefde vele stormen en slaagde erin naam te maken in Nederland én Engeland. In tegenstelling tot wat lange tijd gedacht werd, waren Van de Velde & Zoon juist succesvoller nadat ze zich in Engeland hadden gevestigd. Dit betoogt Remmelt Daalder in zijn proefschrift dat hij op woensdag 12 juni verdedigt aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Daalder kijkt naar Van de Velde & Zoon als bedrijf, vanuit de tijd en omgeving, waarin ze leefden en de verhoudingen waarbinnen zij moesten opereren. Hij wijkt daarmee af van de reguliere benadering, waarin wordt gekozen voor een maritiem-historisch of kunsthistorisch perspectief.

Ondernemend én innoverend
De kernactiviteit van het familieatelier Van de Velde was het maken van schilderijen van zeeslagen, havens en kustgezichten, en gedetailleerde ‘portretten’ van oorlogsschepen, jachten en koopvaarders. Het succes van de firma was het resultaat van het ondernemende karakter van Van de Velde de Oude én de inventiviteit, flexibiliteit en artistieke talenten van beide Van de Veldes. Daalder: ‘De Oude, die vele zeereizen maakte, was in de eerste plaats tekenaar. Met de relatief nieuwe techniek van het penschilderij mikte hij op een klantenkring die iets bijzonders zocht, een virtuoze en tegelijk duurzame tekening waarop alle details zichtbaar waren.’ Kort nadat vader en zoon in 1650 een familieatelier vormden, startten zij een tweede productielijn: marines in olieverf. ‘Hierin wist De Jonge op geraffineerde wijze het licht en de ruimte te treffen van kustwateren en zeegaten met alle vaartuigen en bedrijvigheid’, aldus Daalder. Naast ondernemerschap en innoverend vermogen, was ook het goede netwerk van relaties en klanten een belangrijke factor in het succes van het atelier. Tot hun afnemers behoorden Nederlandse admiraals, maar ook leden van de familie de’ Medici in Florence.

Opnieuw veerkrachtig
Toen in het Rampjaar 1672 de markt voor beeldende kunst instortte, vonden de Van de Veldes tijdig vorstelijke bescherming in Engeland, bij Karel II en zijn broer, de latere koning Jacobus II. Wonderbaarlijk snel wist het Van de Velde-atelier zich aan te passen aan de Engelse markt en de Engelse smaak op het gebied van marines. Hoe veerkrachtig de Van de Veldes waren, bleek opnieuw toen stadhouder Willem III, die in 1688 op de Britse troon kwam, geen interesse had in hun werk en ze weer geheel aangewezen waren op de vrije markt voor schilderijen. Door de redelijke bekendheid en goede reputatie die ze hadden opgebouwd en door hun contacten met officieren van de Royal Navy, lukte het om op eigen kracht verder te gaan.

Rokkenjager
Terwijl het bedrijf floreerde, ging het in huiselijke kring minder goed en kampten zowel vader als zoon met huwelijksproblemen. Daalder: ‘Uit verschillende bronnen blijkt dat de Oude het niet zo nauw nam met de echtelijke trouw. Zo zou hij een buitenechtelijke dochter hebben verwekt bij een voormalige dienstbode en een buitenechtelijke zoon bij een bekende van deze dienstbode’. In 1662 verliet hij de echtelijke woning en ontving hij in zijn gehuurde bovenkamer regelmatig vrouwelijk bezoek. Een scheiding van tafel en bed volgde. Ook Van de Velde de Jonge had een ongelukkige start als gehuwde. Al na een jaar strandde zijn huwelijk en kwam hij – met hulp van zijn vader – tot een formele scheiding. Binnen een jaar trad hij opnieuw in het huwelijk. Ogenschijnlijk met meer geluk, aangezien hij met deze vrouw zes kinderen kreegt.

Promotiedetails
Remmelt Daalder: Van de Velde & zoon, zeeschilders. Het bedrijf van Willem van de Velde de Oude en Willem van de Velde de Jonge, 1640-1707. Promotor is prof. dr. H.F.K. van Nierop. Co-promotor is dr. M.J. Bok.

Meer… Universtiteit van Amsterdam